Podizanje vladarske zadužbine u srednjem veku bio je državni poduhvat. Zato je odluku o podizanju glavne Lazareve zadužbine, u kojoj će biti i njegova grobnica, po jednom rodoslovu, doneo srpski Državni sabor 1375. godine, kada je Jefrem izabran za patrijarha srpskog. Kod izbora lokacije za nov manastir, uvek se vodilo računa da mesto ima zdrav vazduh, dobru vodu i lepu prirodu koja sama pobuđuje čoveka na divljenje Tvorcu. Pogodno mesto nađeno je ispod Kučajnskih planina, između brda Vrsolja i Glavnice, u dolini reke Ravanice, po kojoj je i nazvan. Odmah je započeto zidanje glavne manastirske crkve, konaka, trpezarije i ostalih objekata, a čitav kompleks je opasan jakim bedemima sa sedam kula. Radovima rukovodi u narodnim pesmama opevani Rade Neimar. Kule su, možda kasnije, dobile imena: Miloševa, Jug-Bogdanova, Braće Jugović i sl. Na glavnoj, tzv. Lazarevoj kuli, ugrađen je natpis od cigala: "Lazar, ktitor ovog svetog mesta", a jedan drugi natpis "Gospode, zavoleh lepotu Tvoga doma" ukazuje da je u njoj, možda, bila dvorska kapela u kojoj se služilo za kneževu porodicu. Još uvek je u apsidi sačuvan živopis. Neku godinu kasnije, manastirskoj crkvi je sa zapadne strane dozidana priprata. Knez Lazar izdaje povelju svojoj zadužbini sačuvanu samo u dva prepisa iz kasnijeg vremena sa različitim datovanjem - 1375/6 i 1380/1. u kojoj objašnjava motive izgradnje - podražavanje ranijih pobožnih careva na čiji je presto Božjom voljom postavljen i u znak zahvalnosti Bogu za mnoge darove koje je od Njega primio. Po osnovu ktitorskih prava propisao je tipik po "pravilu svetih otaca" za opštežiteljni manastir, postavivši za igumana Arsenija "čoveka dobrodeteljna i razumna".

Izdržavanje srpskih manastira i monaha obezbeđivano je od zemljišnog fonda, pri čemu nije bilo važno da se imanja nalaze u neposrednoj blizini. Za izdržavanje svoje zadužbine Lazar darova "obilne prihode i sela, vinograde i voćnjake nasadi i druge kupi". Bio je izuzetno darežljiv darujući 146 sela, 2 zaseoka i 3 crkve-metoha, zatim prihod od novobrdske carine, nekoliko panađura, skelarine i bira. Najveći kompleks, od 62 sela, nalazi se u okolini Ravanice, i zahvata prostor oko Crnice i Morave sve do Bagrdana. Ostali posedi su se nalazili širom srpske države: u Braničevu, Peku, Zviždu, Stigu, u slivu Velike i Južne Morave, Mačvi, Bitvi itd. Da bi imanja bila grupisana, Lazar je otkupljivao ili vlasnicima davao u zamenu druga imanja: "I sve što priložih, ne uzeh ničiju baštinu niti silom oteh, nego otkupih ili zamenih, kako je ko želeo", naglašava Lazar u pomenutoj povelji.

ISTORIJA U burnim vremenima XIV-XV veka Ravanica je teško stradala, paljena i rušena. Jedva osam godina posle izgradnje, čestiti knez gine na Kosovu, a Srbija postaje meta stalnih turskih upada. Pustošena je i paljena već 1398. o zatim i 1427. i 1436. godine itd. No sama crkva nije skrnavljena. Letopisac arhimandrit Georgije piše da su Turci posle propasti Srbije, razorili Ravanicu i odneli svo zlato i srebro koje su u njoj našli. U turskom popisu iz 1467. godine, manastir se pominje kao živ, ima bratstvo i poseduje imanja i služi kao timar tj. imanje sa vojničkim obavezama i prihodom od 4.000 akči. Jednu deceniju kasnije, turski katastarski popisi povećali su prihode na 6.000 akči. Početkom XVI veka (1516) timar manastira Ravanice čini samo jedno nenaseljeno obradivo polje bez radne snage, sa prihodom od svega 1.716 akči. Ostalo manastirsko imanje pretvoreno je u poseban vakuf koji je donosio prihod od 11.000 akči. Manastirsko bratstvo činili su iguman, 7 jeromonaha, 5 jerođakona i 13 monaha. Manastir se i dalje dobro držao, jer polovinom XVI veka smederevski defter navodi da u manastiru živi 32 monaha, iako prihod iznosi svega 1.095 akči. Popis iz vremena sultana Murata III (1574-1595) daje detaljan opis pokretnog i nepokretnog imanja. Manastir je tada izgubio svoje vojničke obaveze i priključen je timaru nekog spahije sa prihodom od 3.000 akči. U drugoj polovini XVI veka manastir su posetili putnici Pigafeta i Ungnad, ostavivši podatak o tome. U XVII veku manastir se izdržavao zahvaljujući pomoći koju je redovno dobijao od vlaških vojvoda i ruskih careva. Godine 1672. popravljene su kelije pod kulom kneza Lazara.

Teško vreme za Ravanicu, nailazi tokom Bečkog rata, od 1687. do Seobe Srba 1690. godine. Manastir je tada paljen i rušen, neki monasi "tomljenije mača priješe" a ostali se pridružuju patrijarhu Arseniju III Čarnojeviću, noseći kneževe mošti i najnužniji inventar. Za 40 dana tegobnog pešačenja stigoše u "srpsko selo" Sent-Andreju, gde blizu obale Dunava, podigoše malu crkvu od drveta i u nju položiše mošti Svetog kneza. Jeromonah Mihailo piše 1695. godine da su u "velikoj teskobi i izgnanstvu od bezbožnih i bogomrskih Agarena. Svojih domova, i manastira i svakog dobra lišeni, a ovde nikakvo dobro ne nađosmo. I boravimo ovde 4 godine, po zlu dobra čekajući, i ne dočekasmo, a od sada - jedinom je Bogu znano. Jao, rodu hrišćanskom!"

Godine 1697. ravanički monasi nađoše u Fruškoj Gori zapusteli manastir Vrdnik, "koji obnovismo i pokrismo i kelije podigosmo ... kako mogosmo, sve od drveta, malo šta od zida i zemlje, a ostalo pleterom i blatom". Manastirsku crkvu posvetiše Vaznesenju Hristovom (pre toga svetom Jovanu Krstitelju), u spomen na staru Ravanicu, i u nju smestiše kneževe mošti. Od tada se i manastir Vrdnik naziva Ravanica. Da bi se razlikovale dve Ravanice, dobiše epitete - jedna Moravska, druga Sremska. Mošti su u ovom manastiru počivale sve do 1941. godine kada su prenete u beogradsku Sabornu crkvu.

Sklapanjem Požarevačkog mira (1718) severna Srbija je pripala Austriji, pa i Ravanica. Od izbeglih monaha ostao je u životu samo jeromonah Stefan, daskal (učitelj) koji se vraća i beleži: "Nađoh manastir Ravanicu pustu i sasvim porušenu, priprata crkvena do temelja razrušena, u šumu obrasla, da se ni vrata ne poznavahu", a po samoj crkvi "porastila velika drevesa". U takvim je uslovima proveo zimu, a od proleći "dozva majstore i poče crkvu obnavljati preko leta, a u jesen je pokri". Treće i četvrte godine "podigosmo pripratu, i kelije koliko šta mogosmo obnovismo, pomoću Božjom i milostivih hrišćana". Zbog nesebičanog rad na obnovi manastira, urađen je portret daskala Stefana u priprati, severno od ulaza.

Ravanički kaluđeri održavaju vezu sa sremskom Ravanicom i njenim bratstvom, pa kada je došlo do druge seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem IV Jovanovićem, monasi kupe vrednosti iz svog manastira i odlaze svojoj braći u Srem. Prilikom vizitacije manastira 1753. godine, posebno su popisane stvari iz stare Ravanice.

U ratovima krajem XVIII veka, Ravanica igra vidnu ulogu, najviše zahvaljujući igumanu Vikentiju, čiji sinovac Stojko vodi sopstvenu hajdučku družinu. U ratu zvanom "Kočina Krajina", Ravanica je sedište Kočinog brata, koji odakle gospodari Resavom, rukovodi borbom, prikuplja dobrovoljce, hranu i municiju. Za osvetu, Turci 9. aprila 1788. godine, jakim snagama osvajaju i pljačkaju Ravanicu a kelije pale. Te su godine česti bojevi oko Ravanice. Tako je 26. juna poginuo Stojko, što je igumana bacilo u veliku žalost. Ovde je Marjan Jovanović sa odredom frajkora razbio Turke. Iz boja u boj, a manastir je stradao. Tek 1794. godine beogradski vezir Mustafa-paša izdaje buruntiju da se crkva popravi i ćelije ozidaju. Opravka je svakako bila mala, jer podaci svedoče da je manastir obnavljan i u vreme Karađorđevo, za vreme Prvog srpskog ustanka, i kasnije u vreme kneza Miloša. Knez Aleksandar Karađorđević obnavlja ga 1844. g. o državnom trošku i pokriva limom. Stradao je u oba svetska rata, a 1943. godine, Nemci streljaju igumana Makarija i uništavaju svu pokretnu imovinu. Same zgrade nisu pretrpele neku veću štetu, pa se manastir brzo obnavljao. Najozbiljniji i najobimniji konzervatorsko-restauratorski radovi započeti su 1956. godine, kada je skinut pleh i ponovo stavljeno olovo. Takođe je skinut malter sa spoljnih fasada, iz prošlog veka, tako da je dekoracija fasade došla do izražaja.

CRKVA Manastirska crkva posvećena Vaznesenju Hristovom (Spasovdan) zidana je u tzv. Moravskom stilu srpske srednjovekovne arhiteksture sa 5 kupola. Ravanica nije dobila blještavu fasadu od mermera, poput Studenice, Banjske ili Dečana. Njeni neimari zidaju od kamena i cigle. Narodni pesnik primećuje da Lazar zida:

"Od studenog kreča i kamena,
A pokriva pločom i kamenom,
Od kamena nikom i kamena".

Iako dimenzijama mala, zahvaljujući skladnim proporcijama i zidovima izvedenim od naizmeničnih redova tesanog kamena i cigle, sa skladnim ispustima i udubljenjima na fasadi, crkva je najbolji reprezent tzv. Moravske stilske grupe. Svi prozori su dvodelni i imaju oblik bifore. Ukrašeni su bogatom plastičnom dekoracijom sa ornamentikima u formi cvetova, isprepletenih stabala, grifona i slično. Jedina trifora nalazi se na zapadnom zidu crkve, a iznad nje je jedina rozeta. Vizuelni efekat pojačava niz malih dekorativnih šupljih krstova od pečene gline, poređanih oko prozorskih arkada i rozete. Polja između lukova pokrivena su dekoracijom u obliku šahovskih polja načinjenom od crvene cigle i sivog kamena. Pod je od belog mermera. Sadašnji ikonostas potiče iz 1833. godine. Knez Lazar je posle pogibije sahranjen u crkvi Svetog Spasa u Prištini, a 1391. godine prenet je u svoju zadužbinu i položen u kivot postavljen ispod ktitorske kompozicije u crkvi. Godine 1989. godine, u okviru proslave 600-te godišnjice Kosovskog boja, kivot sa moštima svetog kneza Lazara postavljen je ispred ikonostasa.

Prvobitni živopis, za razliku od onog u drugim srednjevekovnim manastirima, nije sav urađen u fresko tehnici. Najvećim je delom slabo očuvan, što je razumljivo obzirom na burnu istoriju. Značajna je ktitorska kompozicija na kojoj su prikazani knez Lazar i kneginja Milica sa sinovima Stefanom i Vukom. U pevničkim apsidama predstavljeni su sveti ratnici, a iznad njih scene iz Hristovog života, među kojima se posebno ističe Ulazak u Jerusalim. U tamburu centralnog kubeta predstavljeni su svih 16 starozavetnih prorokaStubovi u crkvi oslikani su medaljonima sa likovima svetitelja. Slikana ornamentika na kolonetama stubova, u vencu tambura kupole i drugde, živopisna je i bogata, a čine je uglavnom geometrijski i biljni prepleti. Zograf Ravanice uživa u živopisnosti i kontrastima boja (zeleno i crveno, crno i žuto, žuto i plavo).

PRIPRATA dozidana sa zapada potiče iz XVIII veka, iz vremena obnove daskala Stefana. U jugoistočnom uglu je grob prepodobnog Romila Ravaničkog, podvižnika iz grupe Sinajita koji su u Srbiju došli u vreme Lazarevo. Freske u priprati rad su zografa iz Makedonije.

OSTALI OBJEKTI Od srednjevekovih objekata nije ništa sačuvano. Stari konak podignut je 1849-1850, na temeljima Lazareve trpezarije zahvaljujući ruskoj pomoći. Novi konak sa trpezarijom, podignut je 1992-1993, zahvaljujući pomoći Resavske banke, Skupštine Opštine Ćuprija i drugih.

Južno od crkve je grob Cincar Janka Popovića, rodom iz Ohrida, koji je u Srbiju došao 1800. godine, učestvovao u Prvom ustanku i postao vojvoda. Putujući 1833. godine iz Šapca za Aleksinačku banju, umro je u Ćupriji i ovde sahranjen.

SESTRINSTVO Ravanica je postojala kao muški opštežiteljni manastir sve do 1946. godine. Tada je pretvorena u ženski manastir, i u njega se uselila igumanija Efimija sa 25 sestara. Sestrinstvo drži najstrožiji manastirski tipik.

Duhovnici: visokoprepodobni protosinđel Matej (Ristanović) i jeromonah Jovan (Milenković).
Nastojateljnica: visokoprepodobna igumanija Gavrila (Ignjatović).

Među srpskim srednjevekovnim manastirima Ravanica kod Srba zauzima posebno mesto. Ona je obeležila pomeranje srpske kulture, zajedno sa narodom, na sever, ne prekidajući veze sa starim, matičnim područjem. Za nju su vezani slavni likovi srpske istorije: čestiti knez Lazar, kneginja Milica, stari Jug Bogdan i devet Jugovića, Rade neimar i Miloš Obilić. Mučenička smrt Lazareva za krst časni i slobodu zlatnu, načinila je Ravanicu stožerom srpskog okupljanja i trajanja u dugim vekovima robovanja. Lazarev zavet zemaljsko je za malena carstvo, a nebesko uvek i do veka, vekovima je pred srpskim očima.

Smisao Ravanice jeste - knez Lazar. Svakog Vidovdana, Srbi treba da hodočaste dva mesta: Gazi Mestan - da se poklone div junacima, i u Ravanicu - da se poklone čestitome knezu.

Adresa: 35233 Senje; tel: 035/434-596